Денеска 29,09,2022г како и секоја година на овој се одбележува светскиот ден на срцето. Важноста да го чуваме нашето срце е приоритет за идните генерации бидејќи за жал болестите на срцето и другите кардиоваскуларни заболувања се во пораст,како и смртноста од истите е се поголема .Загрижувачки е што се повеќе ја опфаќа и младата популација.
Најзначајните фактори на ризик за појава на кардиоваскуларни заболувања
Поголемиот дел од КВЗ е предизвикан од фактори на ризик кои можат да се контролираат, третираат или модифицираат, како што се: висок крвен притисок, висок холестерол, прекумерна исхрана/дебелина, употреба на тутун, физичка неактивност и дијабетес. Сепак, постојат и некои фактори на ризик кои не можат да се контролираат. Најважните фактори на ризик одговорни за смртноста од КВЗ вклучуваат високиот крвен притисок (кој сочинува 13% од смртните случаи на глобално ниво), проследен со употреба на тутун (9%), висок крвен шеќер (6%), физичка неактивност (6%) и прекумерна тежина и дебелина (5%).
Модифицирани фактори на ризик
Хипертензија (висок крвен притисок)
Хипертензијата е водечка причина за КВЗ ширум светот, а високиот крвен притисок се нарекува „тивок убиец“ затоа што често нема предупредувачки знаци или симптоми, па многу луѓе не ни знаат дека го имаат. Крвниот притисок се мери и евидентира како однос на два броја во милиметри жива (mm Hg) – на пример, 120/78 mm Hg. Првиот број го означува систолниот (т.н. горен) крвен притисок – притисокот во артериите во моментот кога срцевиот мускул е во контракција, а вториот број го означува дијастолниот (т.н. понизок) притисок – притисокот во артериите кога срцевиот мускул е опуштен помеѓу две контракции. Нормален крвен притисок се смета за измерени вредности на горен (систолен) притисок помал од 120 mm Hg и долен (дијастолен) притисок помал од 80 mm Hg. Прехипертензијата се дефинира како состојба кога систолниот (горниот) притисок е помеѓу 120-129 mm Hg во неколку мерења, односно кога дијастолниот (понизок) притисок е 80 mm Hg. Висок крвен притисок – хипертензијата се дефинира како состојба кога, во неколку мерења, систолниот (горниот) притисок е помеѓу 130-139 mm Hg, односно кога дијастолниот (понизок) притисок е 80-89 mm Hg.
На глобално ниво, речиси една милијарда луѓе имаат висок крвен притисок (хипертензија), од кои две третини живеат во земјите во развој. Прехипертензијата и хипертензијата кај мажите е присутна во 48,5% од случаите, а кај жените во 46,5% од случаите. Хипертензијата е една од водечките причини за прерана смрт во светот, а она што загрижува е фактот дека околу 1,56 милијарди луѓе ќе живеат со хипертензија во 2025 година. Сето горенаведено укажува на важноста од редовно мерење на крвниот притисок.
Употреба на тутун
Се проценува дека пушењето предизвикува речиси 10% од сите КВЗ . Пушачите имаат два до три пати поголем ризик од срцев удар и мозочен удар во споредба со непушачите. Ризикот е поголем ако лицето почнало да пуши пред 16-годишна возраст, се зголемува со возраста и е поголем кај пушачите отколку кај машките пушачи. Во рок од две години од откажувањето од пушењето, ризикот од исхемична срцева болест е значително намален, а во рок од 15 години од откажувањето, ризикот од кардиоваскуларни болести е еднаков на оној на непушачите. Во светот дневно има една милијарда пушачи на тутун. Најголема фреквенција на дневни пушачи на тутун е забележана во европскиот регион (31%), а најмала во африканскиот регион (10%). Изложеноста на пасивно пушење убива 600.000 луѓе секоја година, а од тој број, 28% се деца.
Високо ниво на шеќер во крвта – дијабетес
Дијабетесот се дијагностицира кога нивото на шеќер во крвта наутро на гладно е 7,0 mmol/L (126 mg/dl) или повеќе, а КВЗ е причина за 60% од сите смртни случаи кај луѓето со дијабетес. Ризикот од кардиоваскуларни болести е два до три пати поголем кај луѓето со дијабетес тип 1 или тип 2, а ризикот е поголем кај жените. Во светот зачестеноста на дијабетесот кај возрасните е 10%, додека кај нас зачестеноста на дијабетес кај возрасната популација е речиси 8%. Доколку дијабетесот не се открие навреме и не се лекува, може да настанат сериозни компликации, вклучувајќи срцев и мозочен удар, откажување на бубрезите, ампутација на екстремитетите и губење на видот. Редовното мерење на шеќерот во крвта, проценката на кардиоваскуларниот ризик и редовните лекови, вклучително и инсулинот, може да го подобрат квалитетот на животот на луѓето со дијабетес.
Физичка неактивност
Човекот е недоволно физички активен кога се занимава со половина час физичка активност со умерен интензитет помалку од пет пати неделно или е интензивно активен помалку од 20 минути помалку од три пати неделно. Недоволната физичка активност е четвртиот водечки фактор на ризик за умирање. Луѓето кои се недоволно физички активни имаат 20 до 30% поголем ризик од смрт од сите причини од оние кои се физички активни најмалку 30 минути повеќе денови во неделата. Во светот недоволна физичка активност е застапена со 31% од возрасната популација, а во Р.С Македонија 44% од возрасните се недоволно физички активни.
Неправилна исхрана
Утврдено е дека високиот внес на заситени масти, транс-масти и сол, како и нискиот внес на овошје, зеленчук и риба, се поврзани со ризикот од развој на кардиоваскуларни заболувања. Се верува дека недоволното внесување на овошје и зеленчук е одговорно за појава на 20% од сите болести на срцето и крвните садови. Вишокот телесна тежина и дебелината во детството го зголемуваат ризикот од срцев удар и мозочен удар пред 65-тата година од 3 до 5 пати. Честото консумирање на високо-енергетска храна, како што е преработената храна богата со масти и шеќери, доведува до дебелеење. Високиот внес на заситени масти и транс-масни киселини е поврзан со срцеви заболувања, додека елиминирањето на транс-масните од исхраната и замената на заситените масти со полинезаситени растителни масла го намалува ризикот од коронарна срцева болест. Правилната исхрана може да придонесе за одржување на посакуваната телесна маса, посакуваниот липиден профил и нивото на крвниот притисок.
Нивоа на холестерол/липиди во крвта
Зголеменото ниво на холестерол во крвта го зголемува ризикот од срцеви заболувања и мозочен удар. На глобално ниво, една третина од исхемичната срцева болест може да се припише на високиот холестерол во крвта. Намалувањето на високите нивоа на холестерол во крвта го намалува ризикот од срцеви заболувања.
Прекумерна исхрана и дебелина
Дебелината е тесно поврзана со главните кардиоваскуларни фактори на ризик како хипертензија, нетолеранција на гликоза, дијабетес тип 2 и дислипидемија.
Фактори на ризик надвор од наша контрола (фактори на ризик кои не се модифицираат)
Покрај ризичните фактори кои можат да се модифицираат, постојат и фактори на ризик кои не се модифицираат. Сепак, луѓето од овие ризични групи треба поредовно да го проверуваат своето здравје.
Возраст
КВЗ станува се почеста кај постарите луѓе. Како што старее човекот, срцето претрпува постепени физиолошки промени, дури и во отсуство на болест. Како што старее срцевиот мускул, тој не може целосно да се опушти помеѓу контракциите, што резултира со тоа коморите да станат поцврсти и помалку ефикасни. Овие физиолошки промени кои настануваат со процесот на стареење може да придонесат за дополнителни компликации и проблеми во третманот на КВЗ.
Пол
Мажите имаат поголем ризик за развој на срцеви заболувања отколку жените во предменопауза. Кога жените влегуваат во менопауза, ризикот од развој на КВЗ е еднаков на оној на глувците. Ризикот од мозочен удар е ист кај жените и кај мажите.
Болести во семејството
Семејната историја на кардиоваскуларни болести укажува на зголемен ризик кај потомството. Ако крвен роднина од прв степен имал коронарна срцева болест или мозочен удар пред 55-годишна возраст (машки роднина) или 65-годишна возраст (женска роднина), ризикот е поголем.
Светска федерација за срце
Светската федерација за срце ја води глобалната борба против срцевите заболувања и мозочниот удар, со фокус на земјите во развој и неразвиените земји преку обединета заедница од повеќе од 200 членови и обединува медицински организации и фондации за срце од повеќе од 100 земји. Светската федерација за срце ги води напорите за постигнување на целта на Светската здравствена организација за намалување на предвремените смртни случаи од болести на срцето и крвните садови за 25% до 2025 година. Работејќи заедно, можеме да им помогнеме на луѓето ширум светот да водат подобар и поздрав живот со здраво срце.
Донесувачите на одлуки мора да инвестираат во надзор и мониторинг на КВЗ, да спроведат интервенции на ниво на население за да се намали инциденцата на CVD, вклучувајќи:
• Усвојување на сеопфатна политика за контрола на тутунот;
• Воведување данок на храна која содржи транс-масти со цел да се намали потрошувачката храна богата со масти, шеќери и сол;
• Изградба на пешачки и велосипедски патеки со цел зголемување на физичката активност;
• Развој на стратегија за намалување на злоупотребата на алкохол;
• Обезбедување здрави училишни оброци за децата.
Придружи се,зачувај го своето срце!
Состојба со кардиоваскуларни болести во регионот што го покрива ЦЈЗ Тетово!
Состојбата со болести на циркулаторен с-м во Полошкиот регион сл:
-Во болничкиот морбидитет стапката покажува опаѓање на 6,5 во 2021г
– во однос на Амбулантно-поликлиничката дејност стапката на морбидитет покажува опаѓање од 2018 до 2021г но во однос на 2020 има благ пораст од 240,1 во 2020г на 250,3 во 2021г.
Табела бр.1
Извор ЦЈЗ Тетово
–Морталитет од болести на циркулаторен с-м во регионот што го покрива ЦЈЗ Тетово
Во Полошкиот регион и сите 9 општини во 2021г вкупно починале 3574 лица од кои 1388 лица од кардиоваскуларни заболувања или тоа е 38,8%. Најголем број починале во општина Тетово 390 и општина Гостивар 358 а потоа се Боговиње со починати 136 лица , Врапчиште 132 лица а најмалку починати од КВЗ има во општина Маврово и Ростуше (35 лица).
Табела бр.2
Извор-Државен завод за статистика РС Македонија
Табела бр.3
Извор-Државен завод за статистика РС Македонија
Трендот покажува дека има пораст на починати од КВЗ во полошкиот регион во 2020г кога пандемијата од Ковид -19 придонесе да се зголеми смртноста од КВЗ.
Изготвил:
спец. д-р Катарина Видоеска
Специјалист по социјална медицина и јавно здравје
